Tahmini Ne Demek Matematik?
Günümüzde her şey bir tahmin. Hava durumu, hafta sonu planları, hatta bazen giydiğin tişörtün bir an önce temizlenip dolaba geri girmesi… Ama nedir bu “tahmin” dediğimiz şey ve matematikle nasıl bir ilişkisi var? Hadi bunu biraz sorgulayalım, çünkü tahminler insan hayatının her anında var ama kimse bir matematiksel tahminle günlük hayatını yönetmiyor, değil mi? Ya da belki de ediyordur, kim bilir? Öyle bir şey olmalı çünkü İzmir’de, 25 yaşında, gündelik hayatın içinde esprileriyle tanınan bir genç olarak, tahmin yapmadan geçirdiğim bir gün yok gibi!
Matematikle Tahmin Arasında Ne Var?
“Matematiksel tahmin” deyince bir garip oluyorum. Çünkü matematik… genelde ciddidir. Peki, nasıl olur da bu ciddi ve soğuk dünyaya tahmin gibi “başarılı bir tahminin sırrı budur!” diye bağıran bir konu sızar? Herhalde bir yerde yanlışlık yapıyoruz! Ama sonra düşündüm: Aslında matematiksel tahmin de gayet havalı bir şey olabilir, hatta belki hayatı daha ilginç hale getirebilir.
Kendimi hatırlıyorum, geçen hafta en yakın arkadaşımla buluştuk. Bir anda hava durumu sohbete girdi. “Yani,” dedim, “İzmir’de yağmurun ne zaman yağacağı hakkında tahmin yapabiliyorum, ama matematiksel bir tahmin yapmam gerekse ne olurdu?” Arkadaşım, gözlüğünü düzelterek ve bir yudum çayını alarak “Ne demek istiyorsun?” dedi.
“Mesela,” diye cevapladım, “Bugün saat 12:30’da yağmur yağıp yağmayacağını matematiksel olarak tahmin edebilirim. Ama bu tahmini yaparken kullandığım veriler arasında bir sürü değişken var. Hava sıcaklığı, nem oranı, rüzgar yönü… belki daha da ötesi!”
Tabii, arkadaşım kafayı yedi ve dedi ki: “İzmir’de her an yağmur yağabilir. O kadar da matematikle uğraşma, düşersin.” O an biraz kafam karıştı. Yağmurla matematik arasında nasıl bir ilişki olabilir ki?
Matematiksel Tahminin Gerçekten Mantıklı Olduğu Anlar
Düşünmeye devam ettim: Matematiksel tahmin aslında hayatımızda en çok kullandığımız şeylerden birisi olabilir. Mesela, bir spor takımının maçını tahmin etmek… Bu aslında biraz şansa dayalı olsa da, matematiksel modellere bakarak bu tahminin doğruluğunu artırabilirsin. Hangi oyuncunun performansını analiz edersin, takımın tarihsel başarılarını gözden geçirirsin, hatta rakiplerin istatistiklerine bakarsın… Yani temelde, tahminleri sağlam bir matematiksel temele oturtarak oldukça doğru sonuçlar elde edebilirsin.
Bir gün bir arkadaşım şunu söyledi: “Geçen hafta oynadığım video oyununun sonucunu tahmin ettim, kazandım!” Dedim, “Tabii ki tahmin ettin, çünkü her zaman kazanma şansı olan bir strateji geliştirdin. Ama senin o ‘tahmin’ dediğin şey aslında istatistiksel bir yaklaşım.” Bu, tahmin yapma konusunda bir bakış açısını değiştirdi.
Özetle, matematiksel tahmin yapmak, hayatı bir çeşit istatistiksel çözümleme gibi ele almak demek. Aslında her şeyin bir ölçümü, bir ölçülebilirliği vardır. Mesela, sabah kahvenin sıcaklığı ile dışarıdaki hava sıcaklığını kıyasladığımda, ikisinin de farklı bir etkisi var. O zaman neden bu durumu tahmin etmeyeyim?
Günlük Hayatta Matematiksel Tahmin Yapmak
Bir arkadaşımın evine gittiğimde, yaklaşık 10 dakika sonra bilgisayarının başına geçtiğini gördüm. “Hadi, gel bir şeyler yapalım,” dedim. “Yok, şu an bir şeye odaklandım,” dedi. Ne yaptığını sordum, “Bir karar ağacı modeli kuruyorum, eğer şu şeyi yaparsam, şu şekilde sonuca varırım,” dedi. Öyle bir bakış açısı ki… matematiksel tahmin de böyle bir şey aslında. Her şeyin matematiksel bir yolu olabilir ve insanlar bazen fark etmeden bu tahminleri yapabiliyorlar. Fakat, arada “insan” faktörü devreye giriyor.
Kendimi en çok bu tarz şeyleri düşünürken yakalıyorum. Mesela, bir restorana girdiğinde, garsona siparişi verirken aklımdan tahminler geçiyor: “Bu sipariş ne kadar sürede gelir? Beni bu akşam bekleyen sürpriz ne olabilir?” Hâlâ o kadar fazla değişken var ki, şansımı deniyorum! Hangi yemekleri seçtiğimi bilmeden, kiminle muhabbet ettiğimi tahmin etmeye çalışıyorum. Ama tabii ki bu da matematiksel tahmin değil mi?
Sonuç: Matematiksel Tahmin Yaşamın Her Alanında
Yani, tahmin demek, günlük hayatın kendisi demek. Bir matematiksel modelin peşinden gitmek, tahmin yaparken bilinçli ya da bilinçsizce kullandığımız her bir veri noktası, hayatın matematiği. Belki de “tahmin” sadece istatistiksel bir düşünme biçimi değil, aynı zamanda insanın çevresini analiz etme şeklidir.
İzmir’in o meşhur, her an yağmur yağabilecek havası bile aslında bir tahmin modeli sunuyor. Kendini buna göre ayarlayarak, biraz daha esnek yaşamayı öğreniyorsun. Matematiksel tahminle hayatı daha keyifli hale getirebilirsin. Ben de artık, sabah uyanıp sokağa çıkarken her zaman tahmin yapıyorum: “Bugün yağmur var mı?” Ama tahmin yapmadan önce bir şeyi unutma: Tahmin her zaman, bir gözlem ve bir şanstır!